در دنیای امروز، گسترده شدن ارتباطات جهانی، روابط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و خانوادگی، زندگی افراد را تحت تأثیر گسترش علم و فناوری، کالا و خدمات قرار داده که این تأثیر در یک محیط زیست فرهنگی، در هنجارها، جهان‌بینی، اعتقادات و درنهایت در دین و فرهنگ و حتی شکل سکونتگاه افراد نیز اثرگذار بوده است.
به گزارش پایگاه خبری همدان فرهیخته، در تقابل با این حجم از تأثیرگذاری که در شکل ساختار و هویت سکونتگاه‌ها ایجاد می‌شود، باید در طراحی یک الگوی شهرسازی که مبتنی بر اصول و ارزش‌های بنیادین که هدف آن رشد عدالت، اخلاق، معنویت و پیشرفت مادی در جامعه شهری است، کلیه نظام‌های سیاسی، فرهنگی و اداری مبتنی بر فرهنگ، مهندسی شود؛ فرهنگی که منطبق بر باورها و عقاید دینی مردم شکل گرفته و یکی از اصول مبنایی طراحی شهرهای اسلامی است.
باوجود اینکه معماری و شهرسازی در کشور ما دارای قدمت و اصالت فرهنگی، تاریخی و فناورانه است، اما با نگاهی گذرا به شرایط ساخت ‎و ‎سازهایی که امروزه در شهرهای ما انجام می ‎شود به ‎سهولت می ‎توان ضعف ناکارآمدی، از خود بیگانگی و بحران هویتی را در آن‌ها مشاهده کرد که شاید یکی از مهم‌ترین دلایل این آشفتگی و بی‎ هویتی، عدم وجود یک الگوی مناسب برای محقق کردن خواسته‎ های دلسوزانه نسبت به رویکردهای شهرسازی اسلامی است.
آثار ارزشمند به‌جای مانده از دوره‌های گذشته کشور ما مؤید معماری اصیل و با هویت اسلامی است که در جای‎ جای این سرزمین پهناور ساخته شده؛ آثاری که با توجه به همه جنبه‌های موقعیت جغرافیایی، بافت منطقه، فرهنگ و آداب ‎و رسوم هر فضا ساخته می‌شدند و ایستایی و زیبایی آن‌ها پس از گذشت حتی قرن‌ها در بسیاری از آن‌ها حفظ شده؛ که از کنار هم قرار گرفتن این آثار، شهرها و روستاهای ما شکل گرفته است و در تماشای این شهرها می‌توان کاملاٌ خصوصیات یک شهر با معماری اسلامی را مشاهده کرد.
یک شهر اسلامی، دارای ماهیتی است که در هر مکان و زمان تجلی ویژه خویش را خواهد داشت. به عبارت دیگر، شهر اسلامی، این قابلیت را دارد تا در هر زمان و مکانی با توجه به فناوری و فرهنگ بومی که با اصول و ارزش‌های اسلامی در تعارض نباشد تفسیر و تجلی خاص خود را داشته باشد. مفهوم شهر اسلامی ناظر به هویت اجتماعی و کالبدی شهر است که روابط اجتماعی آن بر پایه ارزش‌های دینی سامان می‌یابد و چهره فیزیکی آن، یادآور هویت اسلامی ساکنان آن است؛ معیاری که متأسفانه در دهه‌های اخیر مورد غفلت واقع شده و در حال رنگ باختن است.
خداوند در ۱۱۲ آیه از قرآن به توضیح شهر پرداخته و از آن به‌عنوان یک سازمان اجتماعی منسجم و هدفمند یاد کرده که هدف غایی آن کمال است و کمال در کار جمعی تبلور می‌یابد و به همین دلیل است که مرکزیت در شهرهای اسلامی با مسجد، بازار و مدرسه بوده؛ فضاهایی برای انجام امور مشترک و وحدت‌آفرین تا با در کنار هم بودن آن‌ها، تفکر و بینش افراد در راستای دست یافتن به تکامل، رشد یابد و تصمیم ‎های سازنده برای پیشبرد جامعه اسلامی اتخاذ شود.
اصل اجتماعی، کلیدواژه‎ هایی مثل همبستگی، خویشاوندی، امنیت، نظم اجتماعی و چشم‌اندازهای فرهنگی را با خود به همراه دارد. با کمی دقت در بسیاری از شهرهای کشور ازجمله شهر همدان، مشاهده می‌کنیم که محلات به نام یک گروه، قوم، طایفه و یا صنف خاصی نام‌گذاری شده؛ مانند محله جولان، گلپا، قاشق تراشان، سبدبافان، نظربیگ و محله حاجی که روزگاری نقش فرهنگ ‎سازی در شهر را نیز ایفا می‌کردند و اقشاری از جامعه که ازلحاظ اجتماعی، باورهای دینی و گرایش‎ های اخلاقی و سیاسی، دارای وجه مشترک بودند در این محله‎ ها گردهم آمده و در ارتباط بودند؛ و صدالبته که حفظ و احیای این محله ‎ها می‌‌تواند در بازآفرینی ارزش‎ های فرهنگی و معماری گذشته و نیز جذب توریست، تأثیرگذار باشد، اما متأسفانه سال‌هاست که با نادیده گرفته شدن این ظرفیت مواجه بوده و هرروز شاهد تخریب بافت قدیمی این محلات و جایگزین کردن آن‌ها، با سازه‌های بتنی، مراکز خرید و پارکینگ های طبقاتی هستیم.
قرآن شهر را محل تناسب اندیشه و فیزیک انسان با اندازه و فیزیک و کالبد شهر می‌داند؛ همان چیزی که استاد پیرنیا در تحلیل معماری اسلامی- ایرانی از آن به مردم‌واری تعبیر می‎ کند و از این‌جاست که تعریف معماری اسلامی هویدا می‌شود. معماری اسلامی یعنی تناسب بین کالبد شهر با اهداف و آرمان‎ های اسلامی به گونه‌ای که هر ناظر بیرونی به‎محض مشاهده اندام‎ شهر اسلامی مفاهیم کارکرد و آرمان‌های اسلامی را از آن دریابد.
معماری ایرانی- اسلامی یعنی آراستگی شهرهای ایرانی با المان‎ های اسلامی و نیز کارکردهای دین‌باورانه فضای شهری، اصلی که در معماری امروز شهرهای ما دیگر به‌سختی می‌توان نشانی از آن یافت. آنچه در معماری شهرهای امروزی شاهد هستیم، آشفتگی است که همدان نیز از این امر مستثنا نبوده؛ چراکه با گشتی در محله‌ها و خیابان‌ها می‌توان مشاهده کرد که معماری اسلامی، جای خود را به مدرنیته ‎ای داده که ثمره‎ اش ساخت‎ وسازهای غیر اصولی، بدون در نظر گرفتن فرهنگ و هویت ایرانی- اسلامی است.
کوچه و خیابان‌هایی که بدون رعایت سلسله ‎مراتب، ما را وارد فضای خانه می‎ کنند و این مسئله با فرهنگ و تمدن ما که بر حفظ حریم تأکید داشته همخوانی ندارد؛ اصلی که بر اساس آن، ارزش نهادن به زندگی شخصی، حرمت و عزت نفس افراد در آن مهم بوده و در پرتو آن است که انسان تکامل روحی و معنوی می یابد و امکان تحقق اهداف و ارزش‌های الهی و انسانی و در یک کلام، سعادت حقیقی میسر می‎ شود.
ساختمان‎ های بلندمرتبه‎ ای که توجیه ساخت آن‎ ها کمبود فضای شهری، افزایش جمعیت و گرانی زمین است و بدون در نظر گرفتن موقعیت مکانی، در هر نقطه‌ای از شهر سر برآورده و سایه و نگاه سنگین شان بر خانه‌های مجاور و بلندی قدشان نیز، دهن‎کجی به خط آسمان شهر دارد؛ خط آسمانی که نباید آشفتگی داشته باشد و بیننده باید در آن، نمادها و شاخصه‌های شهر اسلامی را ببیند، نه سازه‎ های بتنی سرد و سخت بدون نماد و هویت معماری اسلامی با نادیده‌گرفتن دید و منظر شهری.
تعالیم اسلامی توجه مسلمانان را به این نکته مهم جلب می‎ کند که تماس با طبیعت و تفکر و تأمل در آن، حس تذکر را در انسان به‌وجود می‌آورد و او را به سوی شناخت بهتر و آگاهانه نسبت به اصول اساسی اسلام همچون توحید رهنمون می‌کند. معماری در شهر اسلامی از حداکثر ظرفیت‌های موجود شهر در راستای توسعه، پیشرفت و رفاه حال ساکنانش استفاده می‌کند و کمترین دخل و تصرف را در طبیعت دارد.
نخستین چشم‌انداز در ابتدای ورود به شهر اسلامی، فضای سبز است. ساخت ‎و سازها در راستای حفظ طبیعت و به‎ کارگیری آن بدون آسیب رساندن است، اما آنچه امروز شاهد هستیم، قلع‎ و قمع درختان و تنگ کردن نفس شهر است. تخریب محیط زیست برای ساخت ‎و ساز در مناطق بکر و خوش آب‎ وهوا و به انحصار درآوردن این مناطق برای خواص جامعه و یا ساختن مجتمع‎ های مسکونی به جای درختان و باغ‌ها بدون طراحی فضای سبز جایگزین است.
پوشاندن رودخانه‌ها و هدایت جریان آب به فاضلاب درحالی‎ که مسؤولان از کمبود آب در کشور می‎ گویند؛ نعمت بزرگی که هنگام بارش نزولات جوی در دوره‌ای که فناوری روز دنیا از حداقل‎ های ممکن به نحو احسن استفاده می‌کند در بی‌تدبیری مسؤولان شهری به هدر می‎ رود. رودخانه‌هایی که منظره روح ‎افزای آن‎ ها با قابلیت تبدیل شدن به فضای گردشگری، از انسان گرفته شده و به جایگاهی برای موجودات موذی بدل می‌شود.
بناها در شهر معماری اسلامی علاوه بر اینکه امنیت جانی و مالی افراد را در تأمین می‌کنند، آمن نیز هستند؛ یعنی شهری که ساختار و بستر اجتماعی آن ایمان ‎آور است و بر ایمان افراد می‌افزاید. معماری امروز شهرهای ما در برخی ساخت ‎ وسازها دیگر امنیت افراد را هم تأمین نمی‎ کند چه رسد به ایمانشان. ساختمان‌هایی که کیفیت در آن‌ها تحت‎ الشعاع هزینه قرارگرفته، پنجره‌ ساختمان‌ها رخ در رخ خانه همسایه دارند و دیوارشان آنقدر نازک است که پچ‌پچ در گوشی افراد هم شنیده می ‎شود. خانه‌های که بدون توجه به فرهنگ اصیل اسلامی- ایرانی، دیوارهایش به نیمه تقلیل یافته و هیچ حریمی برای فضای داخلی خانه قائل نیست چگونه می‌تواند ایمان را افزایش دهد.
پل‌های عابر پیاده که برای سهولت تردد در برخی منطق مسکونی ساخته شده، اما علاوه بر ایجاد اشراف به فqای خانه‌های اطراف، به دلیل عدم نظارت کافی گاهی باعث ایجاد معضلات اجتماعی هم می‌شوند.
عدم آینده‌نگری در ساخت‌وسازهای خرد و کلان شهری نیز یکی دیگر از معضلاتی است که امروزه شهرهای ما به‌خصوص همدان با آن مواجه است. عدم شناخت آینده شهر و معماری مربوط به آن، نتیجه‌اش می‌شود وضعیت امروز به لحاظ ترافیک و یا غیرکابردی شدن برخی ساخت‌وسازها که علت آن اشکالات عدیده در شیوه برنامه‌ریزی و نحوه شناخت متولیان امر در گذشته نسبت به آینده بوده است.
از‌آنجایی‌که انتخابات دوره ششم شورای اسلامی شهر و روستا در همدان به تازگی انجام و فرصتی برای خدمت صادقانه برای اعضای جدید ایجاد شده است، انتظار می‌رود این افراد که بی‌شک از فرهیختگان و افراد متخصص در حوزه‎ های مختلف هستند با تأمل و دلسوزی بیشتری نسبت به ساخت‎ و سازهایی که در شهر انجام می‌شود نظارت داشته باشند و نه‌تنها آینده معماری اصیل ایرانی- اسلامی و شهر و جامعه، بلکه بودجه ‎هایی که از بیت‌المال صرف آن‌ها می‎ شود را با مجوزهایی که به هر نحوی اجازه ساخت می‌گیرند تباه نکنند.
بی‌شک بررسی و تدوین درست طرح جامع شهر همدان با توجه به نیازها، بایدها و نبایدها و بافت و فرهنگ مختص این شهر با انجام مطالعات اجتماعی، اقتصادی و زیست‎ محیطی با آینده‌نگری و نه صرفاً یک کپی از نسخه‌های دیگر موجود، با استفاده از کارشناسان و متخصصان بومی در همه زمینه‌ها یکی از راهکارهایی است که می‌تواند تا حدودی به حفظ ارزش‌ها و ممانعت از آشفتگی بیشتر در معماری و شهرسازی آن مؤثر باشد. امر مهمی که با همکاری همه متولیان امر محقق می ‎شود تا شهر همدان تنها با اسامی و القاب نمایشی مزین نشود و به‌عین بتوان آن را یک شهر با معماری اسلامی- ایرانی، تمدنی چند هزار ساله و بافت تاریخی و طبیعی بکر به جهان معرفی کرد.

admin1

سردبیر